Was 2017 een memorabel filmjaar? O jazeker. En voor de duidelijkheid: we rekenen alle dit jaar in Nederland uitgebrachte speelfilms mee. 

Barry Jenkins liet met Moonlight zien dat de Amerikaanse samenleving nog wel wat onvertelde verhalen herbergt: over homofobie en het machoharnas, twee vaste waarden binnen de door drugsproblematiek en afwezige vaders getekende zwarte onderklasse. Patty Jenkins (geen familie) bewees met Wonder Woman dat de wereld heus ook uitloopt voor een vrouwelijke superheld en dat een vrouwelijke regisseur net zo behendig is in het regisseren van die oeverloze, maar op zich fraai gechoreografeerde gevechtsscènes.

Jordan Peele verpulverde records met Get Out, zijn speelse en tegelijk confronterende horrorsatire over sociaal ongemak tussen (liberaal) wit en zwart Amerika en het grijze gebied tussen racisme en paranoia. De Russische Oscarcommissie zond wederom een Rusland-kritisch drama van geweldenaar Andrej Zvjagintsev naar de Oscars: het scheidingsdrama Loveless.

Christopher Nolan bewees met Dunkirk nog maar eens dat er wél behoefte is aan blockbusters zonder superhelden, ook in de zomermaanden. En Darren Aronofsky stak een tas vuurwerk af in de filmzaal: in zijn van christelijke beeldspraak overlopende Grand-Guignol-thriller Mother!

Losse constatering: de Aziatische cinema ontbreekt in de lijst. Maar ziet u gerust de net niet in de top-25 opgenomen erotische thriller The Handmaiden van de Koreaan Park Chan-wook. En let op de Chilenen. Pablo Larraín, met zijn eerste Engelstalige speelfilm Jackie. En zijn landgenoot Sebastián Lelio, met Una Mujer Fantástica ook opgenomen in de Oscarshortlist voor de beste niet-Engelstalige speelfilm (nog negen titels over voor vijf nominaties).

En nee, we werden het níét eens over de winnaar. Er is weinig unaniem aan de toppositie van Mother!. Maar, houden we onszelf dan maar voor: een verdeelde filmredactie is een gezonde filmredactie.

_{Met bijdragen van Bor Beekman, Berend Jan Bockting, Pauline Kleijer, Floortje Smit en Kevin Toma.}

Dit zijn de beste film van 2017 - volgens de Volkskrantlezers

De 40ste Volkskrant-Film van het Jaar-verkiezing eindigt in een overwinning voor Manchester by the Sea.

1. Mother!
_{Darren Aronofsky}

Gehoord in de bioscoop, na afloop van Mother!: 'Mijn vriend is toch een stuk raarder dan deze film.' Zoiets geeft te denken, bij de cinematografische splijtzwam van het jaar. Je vond Mother!, met Jennifer Lawrence als menselijk (?) anker in een Jeroen Bosch-achtig pandemonium vol helse beelden en pretenties, fantastisch óf he-le-maal niks. Duizelingwekkend diepgravend dan wel opgeklopt onzinnig bleek Mother! zo slecht voor de recette dat distributeur Paramount zich ermee ging bemoeien. 'Aronofsky en Lawrence maakten een film die bewust stoutmoedig is', aldus het officiële Paramount-standpunt. 'We willen niet dat alle films veilig zijn. En het is prima als sommige (sic) mensen er niets aan vinden.'

_{Lees verder onder de trailer.}

2. Moonlight
_{Barry Jenkins}

'There's been a mistake. Moonlight, you guys won best picture.' De woorden van La La Land-producer Jordan Horowitz leidden afgelopen februari tot de historisch-chaotische apotheose van de Oscar-uitreiking, kort nadat zijn hitmusical per ongeluk werd omgeroepen als winnaar in de categorie beste film. De belangrijkste Amerikaanse filmprijs was dus verrassend doch o-zo-terecht voor dark horse Moonlight, een uitmuntend gespeeld en uiterst modern en gevoelig gefilmd verhaal over drie levensfasen van een zwarte jongen die in een machocultuur worstelt met zijn geaardheid en de liefde/vriendschap voor zijn jeugdvriend. Nog meer historie: nooit werd de belangrijkste Oscar gewonnen door een film met zo'n klein productiebudget (1,5 miljoen dollar). Een maand eerder wandelde regisseur Barry Jenkins overigens gewoon rond op het filmfestival van Rotterdam, waar hij een masterclass verzorgde. Het filmsprookje van 2017.

3. Loveless
_{Andrej Zvjagintsev}

Een kind dat door zijn ouders niet meer gewenst is, verliest de reden van zijn bestaan. Die simpele overtuiging wordt door Andrej Zvjagintsev hartverscheurend helder en consequent uitgewerkt in Loveless, een metafysische thriller verpakt als ijselijk familiedrama - of andersom. Het is niet overdreven de Rus een van de grootste filmkunstenaars van deze tijd te noemen; of het nou een winterse boom, een vervallen flatgebouw of een modern interieur is, bij Zvjagintsev krijgt elk beeld een onontkoombare lading.

_{Lees verder onder de trailer.}

4. Dunkirk
_{Christopher Nolan}

In Nederland is Dunkirk niet of nauwelijks vertoond zoals de oorlogsfilm van Christopher Nolan was bedoeld. Het klinkt snobistisch, maar wie Dunkirk zag op het iets over de zaal buigende vierkante imax-doek (hebben we niet in Nederland) of vanaf laserprojectie op 70 mm (hebben we ook niet), weet hoezeer dat uitmaakt. Bij het ideale formaat ontsnapt het camerawerk van Hoyte van Hoytema aan alle conventies: we kijken niet naar film, we zitten erin. Maar dus niet in Nederland. Ondertussen voert Pathé ons 4DX-nieuwtjes over schuddende stoelen en windmachines. Kermisgedoe.

5. The Killing of a Sacred Deer
_{Yorgos Lanthimos}

2017 was óók het jaar van Barry Keoghan, de jonge Ierse acteur die al langer opviel in intrigerende onafhankelijke films, en nu de sprong heeft gemaakt naar een groter publiek. Met rollen in Dunkirk en The Killing of a Sacred Deer is hij twee keer vertegenwoordigd in deze lijst; vooral in Yorgos Lanthimos' grimmige thriller is Keoghan verontrustend goed. Hij speelt Martin, een jongen die een schuld komt vereffenen bij een chirurg. De scène waarin hij een bord spaghetti eet, is onvergetelijk. De wonderlijke mix van absurdisme, ontroering en macabere beklemming die ontstaat, is al vaker door Lanthimos opgediend, maar wordt in zijn tweede Engelstalige film tot grote hoogte gebracht.

6. Jackie
_{Pablo Larraín}

Meer dan over Jacqueline Kennedy Onassis, of over de moord op John F. Kennedy, gaat Jackie over het creëren van een mythe en over de diepe behoefte van de mens aan mythen. Natalie Portman speelt de (voormalige) Amerikaanse first lady, die zich staande houdt na de dodelijke schoten in Dallas en zich ontfermt over het imago van JFK. Geregisseerd door de Chileen Pablo Larraín, die de Amerikaanse geschiedenis voortreffelijk reconstrueert, of oprekt. Beste filmbiografie van 2017.

7. Get Out
_{Jordan Peele}

De beste horrorfilms zeggen iets over de tijdgeest, maar zelden leggen ze zo vilein en geestig de vinger op de tijdgeest als Get Out dit jaar deed. Over Chris gaat het, een Afro-Amerikaanse jongen die voor het eerst zijn witte schoonfamilie gaat ontmoeten.

Een slimme sociale satire over het verborgen racisme van links-liberalen en interraciaal ongemak, griezelig, goed geschreven, fijn geacteerd. Maar Get Out laat ook zien dat mensen samen laten lachen en huiveren effectiever kan zijn dan met gestrekt been elke discussie ingaan.

_{Lees verder onder de trailer.}

8. Manchester by the Sea
_{Kenneth Lonergan}

Nooit was Casey Affleck zo goed als de emotioneel afgestompte klusjesman Lee, die na de dood van zijn broer noodgedwongen diens tienerzoon onder zijn hoede krijgt. De gruwelflashback waarin Lee's emotionele vacuüm wordt verklaard, is nooit meer van het netvlies te krijgen. Affleck werd bekroond met een Oscar en diende zich pre-#MeToo te verdedigen toen een tweetal rechtszaken uit 2010 werd opgerakeld waarin de acteur werd beschuldigd van seksueel grensoverschrijdend gedrag.

9. The Square
_{Ruben Östlund}

Behalve een behendig cineast met een bovengemiddelde belangstelling voor sociale dilemma's en groepsprocessen, is de Zweedse Palme d'Or-winnaar Ruben Östlund óók een cineast die doorziet dat zijn film concurreert met al die andere films. Hij weet dat The Square moet opvallen. Zie de trailer. Zie de aapman. Zie maar eens géén bioscoopkaartje te kopen.

10. Safari
_{Ulrich Seidl}

Aangekondigd als 'een vakantiefilm' van Ulrich Seidl. Dan weet je het wel. De Oostenrijker Seidl, die eerder in Paradis: Liebe ongenadig het fenomeen seksvakantie verbeeldde. En in zijn plagerig humoristische gruweldocumentaire Safari meegaat op neokoloniale plezierjacht, met zijn landgenoten te Afrika. Die plezierjacht kun je best met seks vergelijken, stelt Seidl: de verwachting vooraf, de rituelen, dat dodelijke schot als een orgasme, het knuffelen van de jagers als naspel. Maar wat te denken van de post-coïtale giraffen, die in Safari ontheemd toezien hoe een afgeknalde kuddegenoot tergend traag sterft?

11. In the Crosswind
_{Martti Helde}

De eeuwenoude, tegenwoordig hoofdzakelijk tot living statues en kerststalletjes beperkte kunst van de tableau vivant kreeg nieuw leven in deze uitzonderlijk verstilde parel. Regisseur Martti Helde bedacht dat het perfect kon werken om de in 1941 door de Sovjets uitgevoerde deportatie van 40 duizend Esten te verbeelden met statische groepsportretten. En dan per groep één lange, rondom en tussen de personages kringelende opname. Inderdaad: zoals voor de ontheemden in de film de tijd bevriest, zo gebeurt dat ook voor de toeschouwer. Helde schijnt zichzelf regelmatig te hebben vervloekt voor het monnikenwerk dat hij zichzelf op de hals haalde.

12. Paterson
_{Jim Jarmusch}

Ooit poëzie gezien in een luciferdoosje? Wel als je de wereld hebt bekeken door de ogen van de ongecompliceerde, dichtende buschauffeur Paterson. De film volgt hem een week lang, als hij wakker wordt naast zijn vriendin, zijn routes rijdt, de hond uitlaat en zijn stamkroeg bezoekt. Schoonheid schuilt in details en dagelijkse routine. 'Een antidotum tegen drama, actie en conflict', zo omschreef regisseur Jim Jarmusch Paterson zelf. En dat is het: het perfecte tegengif voor turbulente tijden.

_{Lees verder onder de trailer.}

13. Blade Runner 2049
_{Denis Villeneuve}

Het is - nog steeds - te vroeg om te zeggen of Blade Runner 2049 zal kunnen tippen aan de met de jaren gegroeide status van het origineel uit 1982. Maar de voortekenen zijn gunstig. Blade Runner is óók een (soort) flop: 258 miljoen dollar aan kassaopbrengst bij een opnamebudget van ruim 150 miljoen. En er was het vitriool van zakenblad Forbes: hoe durfde die Villeneuve een zo lange, diffuse en dure film te maken? Mooi. Nog dertig jaar geduld en dan lezen we hoe profetisch deze oogstrelend gefilmde sciencefiction virtuele relaties verbeeldde. In een wereld waarin geen onderscheid bestaat tussen echte en artificiële affectie.

14. La región salvaje
_{Amat Escalante}

Verfijnd geserveerde pulp met serieuze thematiek. Terwijl 2017 het dodelijkste jaar van de Mexicaanse drugsoorlog dreigt te worden, zoals deze krant eerder in december schreef, nam 's lands controversieelste filmmaker Amat Escalante je in de bioscoop mee in het onderbewuste van zijn land, vol onderdrukte lusten en verlangens. Over al die onopgeloste 'verdwijningen' in Mexico gaat zijn grillige en raadselachtige film onder meer. En over een seks-octopus, vrij naar Japanse tentakelporno en de jarentachtigparanoiathriller Possession.

15. American Honey
_{Andrea Arnold}

Natuurkracht Sasha Lane werd door regisseur Andrea Arnold ontdekt op het strand van Miami tijdens spring break - en de tomeloze energie die ze daar ongetwijfeld liet zien, werkt ook op camera, waar ze als Star aanhaakt bij een groepje jonge tijdschriftenverkopers, losgezongen van de maatschappij. Begeleid door een hoogst originele soundtrack met een combinatie van trap en country laat Arnold haar publiek proeven van hun met alcohol, dope en energydrink gelardeerde reis door het Amerikaanse heartland. Zelfs beroepsmafketel Shia LaBeouf kreeg ze aan het acteren.

16. Aquarius
_{Kleber Mendonça Filho}

Sonia Braga was dertig jaar geleden de belichaming van Latijns-Amerikaanse passie, neurose en verzet, in films als Kiss of the Spider Woman en Doña Flor en haar twee echtgenoten. Nog altijd kan ze een film dragen, en hoe: in Aquarius, waarin ze bijna voortdurend in beeld is, speelt ze (in een speciaal voor haar geschreven rol) een voormalig muziekcriticus die weigert toe te geven aan de malafide projectontwikkelaars die haar uit haar appartement proberen te krijgen. De uiterst secuur geregisseerde film behandelt grote onderwerpen als klassenverschillen, graaikapitalisme en stadsontwikkeling  maar het is de complexe mengeling van wilskracht en breekbaarheid, meegegeven door Braga, die Aquarius tot een zo ontroerend en krachtig drama maakt.

17. Visages, villages
_{Agnès Varda en JR}

Mijn moeder, wars van de meeste nieuwe films en gemiddeld één keer per jaar in de bioscoop te vinden, raakte tijdens de kerstdis niet uitgepraat over Visages, villages. Nouvellevague-icoon Agnès Varda verovert hierin ook op hoogbejaarde leeftijd (89) harten met haar feelgoodverslag van een fotoproject waarvoor ze samen met kunstenaar-fotograaf JR kriskras door Frankrijk trekt, gewone Fransen bevraagt en hun afbeeldingen levensgroot op gebouwen plakt. Haar opgewekte en onbevooroordeelde nieuwsgierigheid naar de mens en springerige gedachtengang zijn origineel, authentiek en inspirerend.

18. Una Mujer Fantástica 
_{Sebastián Lelio}

Nog vóór we de Chileense transgenderheldin van Una Mujer Fantástica te zien krijgen, hebben we haar eigenlijk al gehoord - en wel dankzij de prachtscore die de Britse producer en componist Matthew Herbert voor deze Zilveren Beer-winnaar schreef. Geleidelijk en voorzichtig, van fluit op strijkers, bloeit in de eerste minuten de muziek open - precies zoals Marina, treurend om haar gestorven geliefde en uitgekotst door diens naasten, gedurende de film steeds meer kracht vindt om in die keiharde werkelijkheid zichzelf te zijn. Herbert, die de film benaderde als een zich langzaam ontvouwende droom, kreeg slechts drie weken tijd om de soundtrack te componeren; ongelooflijk, dat hij Marina desondanks met precieze klanken wist te bezielen.

19. Homo Sapiens
_{Nikolaus Geyrhalter}

Films gesitueerd in post-apocalyptische landschappen zijn er volop; het verontrustende aan Homo Sapiens is dat al die verlaten fabrieken, straten, hallen, kantoren, bioscopen, restaurants en stadswijken niet speciaal voor dit tussen tussen documentaire en sf schommelende essay gecreëerd werden, maar door regisseur Geyrhalter en zijn researchers 'gewoon' op aarde werden aangetroffen. Alsof het einde van de mensheid zich stiekem al lang aan het voltrekken is - bijvoorbeeld in Rotterdam, waar Geyrhalter ijzig verlaten opnamen maakte in het al jaren leegstaande zwemparadijs Tropicana.

20. Certain Women
_{Kelly Reichardt}

In Hollywoods #MeToo-jaar bewees Kelly Reichardt stilletjes dat het kan: prachtige vrouwenrollen schrijven, zonder te vervallen in stereotypen of activisme. Reichardt (Wendy and Lucy, Meek's Cutoff) heeft zich nooit veel aangetrokken van de mores in de filmwereld. Onverstoorbaar werkt ze aan een eigenzinnig oeuvre dat in al zijn subtiliteit niet om aandacht schreeuwt, maar veel vaker gezien zou mogen worden. Haar bijzondere blik, doorgaans gericht op de underdog, werkt als balsem voor de ziel. Prachtig acteerwerk ook, van Kristen Stewart, Laura Dern, Michelle Williams en Lily Gladstone.

21. A Ghost Story
_{David Lowery}

Zo simpel en doeltreffend is A Ghost Story, dat je bijna zou vergeten hoe slim regisseur David Lowery te werk gaat. Een spook gaat bij hem gehuld in een wit laken met gaten voor de ogen, zoals dat hoort, maar angstaanjagend wordt het niet; droevig ronddwalend door het huis waarin hij met zijn geliefde leefde, vasthoudend aan het verleden, is dit spook een eenzame, ongeziene schim. Lowery's gekantelde griezelverhaal - over liefde en loslaten - bevat een van de ontroerendste filmscènes van 2017. Wanneer het spook achterblijft in het huis terwijl zijn levende geliefde vertrekt, breekt het hart.

_{Lees verder onder de trailer.}

22. Molly's Game
_{Aaron Sorkin}

Onlangs mopperde actrice Jessica Chastain op Twitter dat ze er klaar mee is, dat journalisten haar rollen steevast omschrijven als 'sterk'. 'Je leest nooit dat een acteur altijd 'sterke mannen' speelt, omdat iedereen ervan uitgaat dat mannen dat zijn', stelde ze. Oké, dan noemen we Molly Bloom een complex, intrigerend, gelaagd personage. Molly's Game laat zien hoe ze voor haar 30ste eigenhandig een pokerimperium wist op te bouwen waarbij ze slim haar eigen sensualiteit inzette om het patriarchaat pootje te lichten. Fijn regiedebuut van Aaron Sorkin, uiterst welkom in #MeToo-tijden, en helemaal omdat Bloom wordt gespeeld door een van de meest getalenteerde en uitgesproken actrices van dit moment.

23. A Monster Calls
_{J.A. Bayona}

De filmgeschiedenis kent een rijke traditie van personages die hun woning volledig verwoesten: doorgaans een teken van totale onmacht. Zo ook in A Monster Calls, waarin de 12-jarige Conor (Lewis MacDougall) worstelt met de aanstaande dood van zijn moeder en op zeker moment de woonkamer van oma (Sigourney Weaver) tot op de tafelpoten afbreekt. Hoe zij vervolgens niet flipt maar Conors gedrag begrijpt, maakt de bewuste scène tot een van de ontroerendste van het afgelopen jaar en tekent de zeggingskracht van dit extreem oprechte fantasydrama.

24. Home
_{Fien Troch}

Tieners en volwassenen communiceren waardeloos met elkaar, zo maakt Fien Troch maar weer eens pijnlijk duidelijk in Home. Pubers rommelen maar wat aan en hun (surrogaat)ouders luisteren nooit naar hen - het heeft uiteindelijk gruwelijke consequenties. Het mooie van Home is juist dat Troch (39) zich wél knap weet te verplaatsen in de leefwereld van tieners. Ze laat haar amateuracteurs schitteren in kleine gebaren en schetst hun leven via door hen opgenomen filmpjes. Het resultaat is even beklemmend als schitterend.

25. Lady MacBeth
_{William Oldroyd}

Kostuumdrama-anders. Geen braaf gedweep met potentiële huwelijkskandidaten, nee, hoofdrolspeler Katherine is gewoon verkocht, samen met een stuk grond. Ze belandt in een liefdeloos huwelijk en probeert er nog wat van te maken met de knecht. Iedereen gebruikt elkaar in dit landhuis en Katherine blijkt een snelle leerling. Maar vooral die gevaarlijke blik waarmee Florence Pugh boven haar knallend blauwe jurk uitdagend recht in de camera kijkt, vergeet je niet meer.

1. Brimstone
_{Martin Koolhoven}

Nog maar eens een romantische komedie, met een baby of midlifecrisis als premisse. Of anders weer die Tweede Wereldoorlog. Brimstone doorbrak dit eenzijdige Nederlandse filmdieet. Een daverende western, over de relatie tussen geloof en misogynie. Met stercast. En pretenties. Wie volgt?

_{Lees verder onder de trailer.}

2. Quality Time
_{Daan Bakker}

Een debuutfilm is als een sollicitatiebrief: opvallen moet, maar te veel gekkigheid is niet slim. Gewoon, keurig laten zien waar je heen wilt met je carrière, dat is het verstandigst.Regisseur Daan Bakker lapte dit jaar die regels aan zijn laars. Neem alleen het eerste hoofdstuk van zijn Quality Time, waarin hij met een felgekleurd scherm en hooguit een paar stippen erop een verhaal vertelt over een familiebijeenkomst . Dat is het, visueel. Bakkers debuutfilm bestaat uit vijf verrassende, volstrekt verschillende, onconventionele filmpjes over sociaal ongemak, over gemankeerde ouder-kindrelaties en over jongens die maar niet willen opgroeien. Verfrissend eigenzinnig.

3. Waldstille
_{Martijn Maria Smits}

2017 is toch ook het filmjaar van Jelka van Houten. Uit de schaduw van zus Carice speelde ze luchtig in Het verlangen en Huisvrouwen bestaan niet, maar vooral ook verscheurd door verdriet in het rouwverwerkingsdrama Waldstille, het bewijs van filmtalent Martijn Maria Smits dat zwijgend beeld soms oneindig veel krachtiger kan zijn dan het gesproken woord.